Çalışmanızın Bilimsel Olması İçin Ne Yapmalısınız?

03.03.2021 | Doc.Dr. Ümit Ünver
gembaakademi.com

Çalışmanızın Bilimsel Olması İçin Ne Yapmalısınız?

Bilimsel çalışmaların, aynı yönetim sistemlerinde olduğu gibi, belirli bir şekli, prosedürleri, basamakları vardır. Bu basamaklar;

• Gözlem yapma
• Sorgulama
• Hipotez oluşturma
• Sınama
• Karar verme
• Yayınlama

Şeklinde sıralanabilir.

Bilimsel çalışmanın ilk adımı olan gözlem yapma, ilk insanlardan beri uygulanmaktadır. Hatta dünyaya geldikten sonra yaptığımız ilk faaliyet gözlem yapmaktır. Bu faaliyeti her gün yaparız. Mesela hava durumunu gözleriz. Hava sıcaklığını, rüzgarı gözleriz. Ancak gözleme işinin bilimsel faaliyete dönüşmesi için bir hedefe yönelik olması ve takiben yukarıdaki basamakların uygulanması gerekir. Örneğin, gerçekten de Archimedes’in hamamda tası suyun üstünde görüp fırlamış olduğunu sanmıyoruz değil mi? Archimedes’in ilk adımı gözlemlemek olmuştur. Tasın suyun üstünde duruşunun gözlemlenmesi. Yan koyunca batıyor ama tabanını suya koyunca yüzüyor. Hatta eliyle birkaç kez biraz bastırıp, yüzme işinin göz yanılması veya tesadüfen olmadığını da gözlemlemiş olabilir.

İkinci adım, sorgulamadır. Sorgulama, çıkarım yapma şeklinde olabilir. Bu adımda yapılan gözlemlerden elde edilen sonuç, uygun bir soruyla veya çıkarımla tanımlanır. İşte bu soru, bilimsel olarak araştırmak istediğimiz sorudur. Tahminlere dayalı, bazı ölçüm sonuçları kullanılarak yapılan çıkarımlara dayanılarak oluşturulur. Örneğin Archimedes bazı durumlarda tasın batmadığını görünce büyük ihtimalle; “Tası suyun üstünde tutan şey nedir acaba?” diye sorgulamış olabilir. Tas nasıl ve neden suyun üstünde duruyor? Şeklinde sorgulamaya başlamış olmasını bekleriz.

Üçüncü adımda hipotez oluşturulur. Bilimsel bir çalışmada oluşturulacak olan hipotezden; beklentiyi içermesi, açık ve anlaşılır olması, test edilebilir olması, ölçülebilir olması ve bağımlı-bağımsız değişkenler içermesi beklenir. Hipotez, ilave verilere gerek olup olmayacağı, hangi verilere odaklanılması gerektiği konusunda fikir verir. Archimedes örneği için alternatifli hipotez; “1. Su her şeyi taşır mı?” ya da “2. Su nasıl taşır?” şeklinde olabilir. Birinci durumda hipotezi test etmek için sabun, tuğla vb farklı malzemelerle test etmek gerekir. Ancak ikinci durumda melzeme (tas) değişmez ama uygulama şekilleri değişebilir. Bu yüzden bilim insanı, hipotezinin içeriğine göre bir sonraki adıma hazırlanır.

Dördüncü adımda hipotez test edilir. Bazı değişkenler değiştirilerek sonucun nasıl değiştiği belirlenmeye çalışılır. Değişkenleri belirlemek, deney yapmanın en önemli maddesidir. Burada hangi parametrelerin sabit tutulup hangi parametrelerin değiştirilmesi gerektiğine doğru karar vermek çok önemlidir. Hipotezin sınanması için uygun bir test düzeneği olmalıdır. Test sonucu elde edilen veriler sistematik olarak kaydedilir, değerlendirilir, yorumlanır. Bu adımda Archimedes’den beklentimiz, hipotezine göre uygun bir deney düzeneği kurup (Bir leğen, bir miktar su ve hamam tası/tasları) deneyler yapmasını, yaptığı deneylerin sonuçlarını kaydetmesini bekleriz. Büyük ihtimalle üstad aynı ebat ve ölçülerde farklı malzemeden yapılmış taslarla, aynı malzemeden yapılmış farklı ölçüdeki kaplarla her seferinde bazı parametreleri sabit tutup bir parametreyi değiştirerek birçok deney yapmıştır.

Sonraki adımda, testin ürünü olan yorumlardan bir sonuç çıkarılır. Sonuç çıkarma, gözlemlerden ve deneyimlerden bir sonuca ve genellemeye varma işidir. Bu genellemeler önceki bilgilerdeki eksiklikleri ve yanlışlıkları gidermek amacıyla kullanılır. Bu adımda uygun şekilde ve sistematik olarak kaydedilen deney sonuçları çoğu zaman araştırmacıyı fazla üzmeden, kendiliğinden sonuca ulaşmaktadır.

“Death of Archimedes (Archimedes’in Ölümü) “, 1815, Thomas Degeorge

Bilimsel çalışmanın sonuncu ve en önemli adımı, raporlama adımıdır. Bu adımın başlı başına incelenmesi gerekir. Kendine göre kuralları ve biçimi vardır. Bilimsel çalışmalar, bu son madde sayesinde;

1. Herkes için olur.
2. Her zaman ilerler (Sustainibility).
3. Yayılı etkileri çok yüksektir.
4. Evrenseldir

Ülkesine, topluma, insanlığa katkı sağlamak isteyen herkes, nasıl olsa her gün yaptığı çalışmayı, burada anlatılan bilimsel çalışma esasları çerçevesinde gerçekleştirmelidir. 40 yıl boyunca yapılan fakat kendisinden sonraki personele hiçbir know-how aktarılmayan işlerin üretimi sürdürmekten başka faydası yoktur. Eğer örneğimizde Archimedes bulduklarını kayıt altına almamış olsaydı, belki de hala gemi yapamamış, bütün taşımacılık işlerimizi karadan yapıyor olurduk, kim bilir?

Yapılan her çalışma, her buluş, her icat bilimsel midir? Hayır değildir! Bir çalışmanın bilimsel olabilmesi için parametre değişiminin etkilerinin izah edilebilir olması gerekir. Bunu bir örnekle açıklayım. Bir arkadaşım bir makine tasarladığını söyledi. Makineyle sürekli akış olan yerlerde sürekli enerji üretmeyi hedeflediğini anlattı. Yüzünde topluma çok faydalı bir eser kazandırmış olabileceğinin sevinci vardı. Heyecanlıydı, ben de konuyla ilgili bir üniversite hocası olduğumdan benden destek istedi. İlgili kurumlara başvuru yapmak istiyordu. Samimiyetimize dayanarak kendisine rapor vermemi, ilgili kişilere yönlendirmemi istiyordu. Kendisine birkaç soru sordum. Mesela; kanat sayısı 2 sıra fazla olsa ne olur? Makinenin boyu yarım metre daha uzun olsa üretim nasıl değişir? Çapı 20 cm daha büyük olsa verime etkisi ne olur? Cevap veremedi. Yapılan iş çok güzel. Takdire şayan ama bilimsel değil. Eğer bilimsel bir çalışma yapılmış olsaydı, makinenin her tür parametresinin üretim ve verim üzerine etkisini ben sormadan anlatabilirdi. Böylece elimizdeki prototipin, o kapasite için üretilebilecek en verimli makine olduğundan emin olurduk, ürünümüzün arkasında durabilirdik.

Arkadaşımı çok takdir ediyorum. İcadını çok beğeniyorum ama ben bir bilim adamıyım. Makinenin çalışma parametreleri hakkında bilimsel bir çalışma yapmadan destek alması ya da almaması yönünde yorum yapamam ki…

Sonuç olarak, her gün birçok bilgi üretiyoruz. Üretilen bilgi, eğer bilimsel bir çalışmanın sonucu ise sürekli gelişme, iyileşme sağlamaktadır. Aksi takdirde kaybolup gitmektedir. Yaptığımız her işi, ürettiğimiz her bilgiyi bilimsel nitelikte üretirsek sürdürülebilir hale getirmiş oluruz.

Doç. Dr. Ümit ÜNVER

Yalova, 2021