Yaratıcılık ve Yaratıcı Düşünme
06.07.2018 | Gönül Ünver
gembaakademi.com
Yaratıcılık ve Yaratıcı Düşünme
“Kuşların tümü yağmur esnasında sığınak bulurlar. Ancak kartal, bulutların üzerinden uçarak yağmurdan sakınır.
Sorunlar ortaktır; fakat yaklaşım farkı yaratır.” Abdul Kalam
Yaratıcılık; alışılmadık bir tahmin, fikirveya düşünce ile sorunlar, bozukluklar ya da uyumsuz olan her türlü duruma karşı,uygulanabilir yenilikçi çözümlergeliştirmektir. Bir sorunumuz olduğunda en kestirme yoldan ve en çabuk şekilde sorunumuzu çözmeye yönelik fikirler üretmeye, çözüm yolları bulmaya çalışırız. Şayet bir kartal gibi bulutların üzerinde uçacak donanıma sahip değilsek tüm kuşlar gibi bir sığınak bulmak için çalışacağız demektir. Peki sonuçta hepimiz aynı sığınağa mı yöneleceğiz? Yaratıcılık her bireyi sorunları karşısında bir çözüm üretmeye iten içsel bir yatkınlıktır. Gündelik yaşantımız içerisinde otomatik olarak yönettiğimiz bu süreç, analiz etme, duyumsama, sentezleme gibi karmaşık bazı alt kavramları içermektedir. Yaratıcı olmakiçin bu fonksiyonları birbütün olarak kullanmak gereklidir.
“Yaratıcılık, bildiğiniz iki şeyi bilmediğiniz bir şekilde birbirine bağlamaktır.”Leo Burnett
Yaratıcılık süreci,eksikliğin tespit edilmesi, sorunun analiz edilmesi ya da düzensizlik, boşluk, aksaklık gibi tespitlere duyarlı olmakla başlar. Sorunu çözme isteği duymak ve bunun için tahminlerde bulunmak, hipotez oluşturmak, oluşturulan hipotezleri sınamak, geliştirmek ve nihayetinde sonuca ulaşmak şeklinde devam eder.Son derece karmaşık gibi görünen bu süreçinsanoğlu için otomatik olarak gerçekleştirilen bir eylemdir.Yaratıcı düşünce “Öncesinde aralarında bir bağlantı ya da ilişki kurulmamış düşünceler, nesneler arasında bir köprü kurulması” olarak tanımlanmaktadır(Rawlinson 1995).Yaratıcı düşünmenin dört boyutu; Akıcılık, Esneklik, Özgünlükve Zenginlik olarak sıralanmaktadır(Fisher 1995).
- Akıcılık; belleğimizde yer alan bilgilerin gerekli olduğu anda hızlı ve akıcı bir şekilde kullanılmasıdır. Tespit edilmiş olan, gerginlik yaratan, çözme isteği uyandıran, konu ile ilgili çözüme yönelik fikir sayısı olarak da tanımlanabilir.
- Esneklik;çözüme yönelik olan fikirlerin zihinde yer alan kalıplar ve şablonlara bağlı kalınmadan özgürce üretilebilmesidir.
- Özgünlük; standart çözüm yolları yerine eşsiz, alışılmadık, hatta sıra dışı yollar geliştirebilme yeteneğidir. Orijinal sonuçlar elde etmek hatta buluşlar, icatlar yapmak için kapıyı aralayan özgünlüktür.
- Zenginlik ya da diğer bir adı ile ayrıntılandırma; üretilen fikirlere detaylar katmak, sorunu bütün olarak görüp,çözüm için geliştirilen fikirlere ayrıntılar eklemek hatta bu konuda sınırsız olmaktır. Bu noktada eklemelerle kartopu gibi büyüyen çözüm fikrinin gerçekçi ve sorun ile uyumlu, tutarlı olması esastır.
“Bir çizgi, yürüyüşe çıkan bir noktadır.” Paul Klee
Yaratıcı düşünme yeteneği ile yeni düşünceler ve çözüme yönelik fikirler üretilirken,mevcut düşünce sistemi ve duygu birikimleri kullanılarak yepyeni bir yapı inşa edilmektedir. Asıl olan sadece bakış açısının değişmesi ve yaratıcı düşünme şeklinin süreç olarak geliştirilmesinden ibarettir. Yaratıcılık ile yaratıcı düşünme kavramı pek çok zaman aynı fikri ifade ediyor gibi kullanılmaktadır. Bir süreç olarak ele alındığında yaratıcılık, nihai olarak ortaya çıkan özgün fikir, icat buluş vs. den bağımsız olarak yaratıcılık eyleminin kendisidir. Bu eylem bir ürün ortaya çıkarırsa, yaratıcı düşünme kavramının uygulandığını gösterir. GrahamWallas, yaratıcı düşünme sürecinin adımlarını aşağıdaki şekilde sıralamıştır.
- Hazırlık Evresi: Bu aşamada birey tespit ettiği sorun, aksaklık ya da eksiklik ile ilgili bilgi toplar. Edindiği bilgiler ile fikirler üretir, ürettiği fikirleri iyi ya da kötü olarak kategoriler. İyi fikirlerin üzerinde detaylı düşünür, hipotezler oluşturur. Hipotezleri ve teoremleri arasındaki ilişkileri inceler deney ve gözlem yapar. Sonuç olarak bu evrede problemi tüm detayları ile ortaya koyar ve tanımlar. Hazırlık aşamasında sorun açıklığa kavuşturulur.
- Kuluçka Evresi: Somut hale getirilmiş hatta net şekilde tanımlanmışolan problemle ilgili irdeleme ve incelemelerin yapıldığı, zihnin meşgul olduğu hatta bilinçaltında bile sorunun çözümü ile ilgili çalışmaların devam ettiği dönemdir.Gün içinde çözmeye çalıştığınız bir sorunla ilgili rüya görmeniz ve hatta rüyanızdan yepyeni bir ilham alarak uyanmanız tam olarak kuluçka evresinin hakkını verdiğinizi gösterir.
- Aydınlanma Evresi: İlk iki evrede netleştirilen ve tüm boyutları ile değerlendirilen problemle ilgili çözüm fikrinin ortaya çıktığı evre aydınlanma evresidir. Bu fikrin ortaya çıkması durup dururken gerçekleşmez. İlk iki evrede gösterilen çabanın sonucu olarak duygu ve düşünceler birden uyanır ve çözüm apaçık ortaya çıkar. Bu evreye “kavrama evresi” de denilmektedir. Arşimet’in suyun kaldırma kuvvetini bulup hamamdan dışarı uygunsuz şekilde koşması bu evrenin herhangi bir zaman ve mekanda ortaya çıkabileceğinin en bilinen örneğidir.
- Değerlendirme Evresi: Bu evrede problem ile üretilen çözüm arasındaki uyum kontrol edilmektedir. Çözümün pratik, uygun, geçerli ya da kullanışlı olup olmadığının kontrol edildiği mantıklı düşünmenin devreye girdiği evredir. “Doğrulama/Gerçekleme” olarak da adlandırılan bu evrede tespit edilen çözüme dair geliştirilmesi gereken aksak ya da eksik noktalar netleştirilir ve geliştirilir.
“Her birimizin değişmez bir kişiliğinin olduğu yalnızca bir masaldır. Bu varsayım kendi kendimizi sınırlar ve bizim sürekli yaratıcı gücümüzün varlığını reddeder.” Steve Chandler
Yaratıcılık tanımının üstünlük, deha ya da özel yetenek gibi algılanması doğru değildir. Yaratıcılığın, yaratıcı düşünme becerisi kazanılmasıyla elde edilebileceğinin altını çizmek gerekir. Yaratıcı düşünme yeteneğine sahip olan herkesin uygun stratejileri öğrenmesi ve bunu hayatına dahil etmesi mümkündür. Hepimizin yapması gereken, öğrenilmiş bu stratejilerle çok sayıda yaratıcı çözüm üretmektir. Kendimize hep neyi farklı yapabileceğimizi sormalı ve bu sorgulama ile düşünme şeklimizi ve kapasitemizi beslemeliyiz.
Kaynaklar
Fisher, R. Teaching Children to Think, London, 1995
Rawlinson, J.G., YaratıcıDüşünceveBeyinFırtınası, Rota Yayıncılık, İstanbul, 1995